آثار و برکات نماز

نماز در ابعاد مختلف دنيوي ، اخروي ، روحي ، جسمي ، فردي ، اجتماعي ، سياسي ، تربيتي ، اخلاقي ، فرهنگي و ... داراي آثار و برکات متعددي مي باشد که بيان تفصيلي هر يک از اين موارد در اين نوشتار نمي گنجد .
اما بطور اجمال برکات نماز در هر يک از اين ابعاد از قرار ذيل مي باشد :
الف - آثار و برکات اخروي نماز
روايات متعددي در خصوص برکات اخروي نماز ذکر گرديده از جمله در روايتي پيامبر خدا ( صل الله عليه و آله ) آثار اخروي نماز را چنين برشمرده است : « نماز ... موجب اجابت اعمال دعا وپذيرش اعمال وميانجي ميان نمازگزار و فرشته مرگ ، چراغ روشن كننده قبر ، بستري زير پهلو هاي ميت پاسخي براي پرسشهاي نكير ومنكر ، همدم در شادي وگرفتاري و باران رحمتي بر گور است تا روز رستاخيز ،نماز توشه مؤمنان در سفر دنيا به آخرت است ،نماز گزار را نزد فرشته مرگ شفاعت مي كند ، سبب گذشتن وعبور كردن از پل صراط است ، كليدي براي بهشت ومهريه حوريان بهشتي است. » (جامع الأخبار، ص 72) (1)
خداوند متعال علاوه بر اينكه براي خواندن خود نماز اجر و ثواب قرار داده براي تك تك اجزاي نماز نيز ثواب و پاداش اخروي ويژه اي قرار داده که از ذکر آن ها صرف نظر مي نمائيم .
ب – برکات جسمي نماز
اخيرا بعضى از دانشمندان براى تقويت عضلات تمرين هايى معين كرده اند كه برخى از آنها شبيه به حركات نماز است .
دكتر« دياب » و دكتر« قرقوز» درباره فوايد طبى سجود چنين مى گويند:
پايين آمدن سر به هنگام سجود منجر به احتقان خون در رگهاى خونى مغز مى شود و هنگامى كه سر به صورت ناگهانى به طرف بالا مى رود، فشار داخل رگها كاهش مى يابد و اين حركت در هر ركعت نماز شش بار در خلال ركوع و سجود تكرار مى شود، يعنى 102 بار در شبانه روز و اين در حالى است كه انسان فقط نمازهاى واجب را به جا آورد.
ولى اگر علاوه بر نمازهاى واجب ، نمازهاى مستحب نوافل را نيز به جا آورد، اين رقم به 216 بار در شبانه روز و 6480 بار در ماه بالغ مى شود كه در هر حركتى رگهاى خونى منقبض و منبسط شده و بر نرمى و قدرت جداره و عضلات آن افزوده مى شود.
البته نبايد آرامش روحى و صفاى ذهنى حاصل از نماز را ناديده گرفت . تكرار اين حالات چند بار در روز موجب مى شود مغز به شكل مطلوبتر و بهترى به فعاليت خود ادامه داده و به تفكر به نحو احسن صورت پذيرد.
دو پزشك سابق الذكر در جايى ديگر مى گويند:
درحقيقت نماز هم عبادت است و هم ورزش بدنى و روحى ... و مى توان ادعا كرد كه قرآن در تطبيق ورزش هاى سبك كه امروزه به ورزش هاى سوئدى معروفند، پيشتاز بوده است .
آنچه ورزش نماز را از ساير ورزش ها ممتاز مى نمايد، توزيع مناسب آن در طول شبانه روز است. دانشمندان نيز ثابت كرده اند كه بهترين نوع ورزش ، ورزشى است كه تكرار شود و در طول روز توزيع گردد و خسته كننده نباشد و انجام آن براى هر كس امكان پذير باشد، كه تمام اين ويژگى ها در حركات نماز فراهم است ...
فوايد ورزشى حاصله از نماز را مى توان به شرح زير خلاصه نمود: در هر ركعت . با علم به اينكه ، نمازهاى يوميه 17 ركعت بوده و نوافل نيز به آن اضافه مى گردد.
- نشاط بخشيدن به كار قلب و دستگاههاى گردش خون .
- بهبود فعاليتهاى مغزى به دليل كمك به تغذيه بهتر آن .
- تقويت جداره شريانهاى مغزى و حفظ حالت ارتجاعى آنها كه در نتيجه آن ، در مقابل پاره شدن و خونريزى مقاوم خواهند شد.
- آماده كردن بدن براى مقابله با پيشامد حالت هاى ناگهانى كه ممكن است بسيارى از مردم دچار آن شوند؛ مثل سرگيجه و سياهى رفتن چشم و بيهوشى هاى زود گذر.( گودرز نجفي ، راز نيايش ( فوائد طبي و درماني نماز ) ، شركت چاپ و نشر بين الملل ، پائيز 86 ش ، سوم ، ص 82)
شايد به خاطر وجود همين فوائد جسمي نماز است که افراد مقيد به احكام مذهبى و نماز خوان ، طول عمر بيشترى نسبت به ساير افراد بويژه افراد لاابالى و بى بند و بار و كسانى كه پايبند مذهب نيستند، دارند .
ج – برکات سياسي نماز
نمازي که در دين ما به آن و به جماعت آن و به پر کردن مساجد در آن تاکيد شده و نماز هاي جمعه و نماز هاي سالانه ي جماعت مثل نماز اعياد مختلف ، تاثير شگرفي در زندگي سياسي مسلمانان ايفا مي نمايد كه بطور خلاصه مي توان اين آثار را در چند عنوان كلي جمع بندي نمود .
الف - تمرين براي تشخيص و اطاعت از رهبري صالح
براي امام جماعت شرايطي گفته شده که مامومين در صورت وجود آن شرايط مي تواند به وي اقتدا کند و بعد از اطمينان به انتخاب صحيح از وي تبعيت مي کند .
مشكل امروز مسلمانان آن است كه نماز مى خوانند ولى رهبرانشان افراد ترسو و وابسته و دست نشانده و بدون ملاك هاى الهى اند. با زبان از خداوند راه مستقيم مى خواهند، ولى در عمل بيراهه مى روند.
در روايات مى خوانيم : در حديث از امام باقر ـ عليه السّلام ـ است: « كُلُّ مَنْ دَانَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِبَادَةٍ يُجْهِدُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُول»( الكافي ج : 1 ص : 183) ؛ « هر كسي كه به خدا ايمان دارد و عبادت هاي طاقت فرسا هم انجام مي دهد ولي امام لايقي از طرف خدا ندارد، تلاشش بي فايده است.»
ب - نماز موجب بر قراري وحدت سياسي
در صورتي که مسئولين و دست اندکاران جامعه از نمازگزاران واقعي باشند و در مساجد حضور پيدا کنند ، زمينه براي پيدايش و گسترش روابط گفتماني سياسي با مردم نمازگزار ( و يا شايد ديگر افراد ) ايجاد مي شود . اين امر خود باعث ايجاد و افزايش تفاهم سياسي و اعتماد متقابل نسبت به قضاوت ، اجرا ، تخصص و دانش طرفين مي شود ؛ بگونه اي که مسئولين و مردم از امکانات ، مضيقه ها و قابليت ها طرفين مطلع شده و زمينه پذيرش انتقادات سازنده بين مسئولين و مردم را نيز فراهم مي نمايد .( عليرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسي ، ستاد اقامه نماز و احياي زکات ، بهار 84، دوم ، ص 162)
ج - نفى طاغوت و ايستاگى در مقابل ستم‏
انسانى که فقط خداوند را عبادت نمايد در مقابل او سر تعظيم و تسليم فرود آورد، هر چه غير خداوند است، براى او حقير و کوچک مى‏شود و کسى نمى‏تواند با ظلم و ستم بر او چيره شود. و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسليم فرود نمى‏آورد و با طاغوت کنار نمى‏آيد. خداوند اين مسئله را يکى از اهداف بعثت پيامبر(ص) دانسته است: «و در ميان هر امتى، پيامبرى را مبعوث کرديم تا خداوند را عبادت نماييد و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهيز کنيد.» (نحل (16)، آيه 36)
د – برکات فردي نماز
به عنوان نمونه اوقات پنج‌گانه نماز در طول روز ، زندگي بشر را به نوعي بخش‌بخش و در عين حال طبقه‌بندي مي‌كند. مسلمانان در صدر اسلام،به‌كمك اوقات شرعي،روز خود را تقسيم‌بندي و برنامه‌ريزي مي‌كردند.شايد آن‌وقت مسلمانان ارزش اين برنامه‌ريزي واوقات را نمي‌دانستند،اما امروزه همه مي‌دانند كه اين طبقه‌بندي اوقات چقدر مي‌تواند در صرفه‌جوئي وقت كمك كند.
آداب و احكام ظريف نماز موجب مي شود ، ناخودآگاه در طولاني‌مدت پذيرش انضباط و برنامه‌ريزي را در زندگي آسان و روح نظم را در انسان تقويت شود .
شهيد مطهري(ره) مي‌گويد: «عبادت كه مي‌خواهي بكني يك وقت مشخصي دارد و دقيقه‌اش هم حساب مي‌شود... انضباط و وقت را بايد بشناسي و جز در وقت خودش در وقت ديگر نبايد نماز بخواني.»
لذا مي بينيم كساني مانند امام خميني (قدس سره ) كه در اين مكتب رشد پيدا كرده اند از منظم ترين افراد جامعه بوده و با مطابقت دادن خود با همين نظم الهي توانسته اند به تمامي كارهاي مهم تحصيلي و شغلي خود رسيدگي نموده و به بالاترين درجات علمي و شغلي نيز نائل گردند .
آري! نماز، يک برنامه ي منظمي است که روح انضباط را در انسان، تقويت مي کند، و اوقات آن بر اساس حرکت منظم خورشيد، و سفيده ي سحر قرار گرفته و شرائط و اجزاء آن همچون مهره هاي تسبيح است که نماز و ارتباط با خدا، نخ آن مهره ها است، به اين ترتيب روح سست و سهل انگار و يا سرکش انسان از کلاس نماز، تعديل و تنظيم مي شود و از کندروي و تندروي، محفوظ مي ماند. (درس نظم و انضباط از مکتب نماز ، نويسنده: محمد محمدي اشتهاردي)
هـ - برکات اجتماعي نماز
از آنجا که اصل در خواندن نماز آن است که به جماعت اقامه گردد لذا آثار و برکات اجتماعي نيز بر همين امر مترتب مي شود از جمله :
الف - نماز عامل برقراري وحدت اجتماعي
نماز باعث بروز همکاري اجتماعي بين نمازگزاران مي شود ؛ اگر اين همکاري بين مردم بصورت مبادله متقارن گرم (ياري و بيمه اجتماعي ) در شئونات مختلف زندگي اجتماعي باشد و اين همکاري ها افزايش يابد ، زمينه براي انجام کارهاي خير که جنبه عمومي دارد و همچنين ، تعهدات اجتماعي نمازگزاران نسبت به جامعه و افراد آن افزايش مي يابد . افزايش و گسترش همکاري هاي اجتماعي باعث ايجاد زمينه لازم براي افزايش مودت اجتماعي و موجب بروز مانعي عمده در مقابل نابرابري هاي اجتماعي مي شود . نماز باعث ايجاد گسترش حمايت اجتماعي بين نمازگزاران با يکديگر و با مردم ديگر مي شود . اين حمايت تنها در بعد مادي همجون کمک مالي به نيازمندان خلاصه نمي شود ؛ بلکه در ابعاد مختلف عاطفي ، معرفتي ، منزلتي و ... بوده و هر چه اين ابعاد گسترش بيشتري پيدا نمايند ، ميزان استثمار و بهره کشي ، ياس و خودکشي ، محروميت اجتماعي و انفعال اجتماعي در جامعه کمتر مي شود.( عليرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسي ، ستاد اقامه نماز و احياي زکات ، بهار 84، دوم ، ص 164)
ب - نماز عامل جامعه پذيري افراد
نماز بصورت مستقيم و غير مستقيم در جريان جامعه پذيري افراد تاثير مي گذارد . تاثير مستقيم نماز در جامعه پذيري بدين صورت است که نمازگزاران با پذيرش و دروني ساختن ارزش هاي موجود در نماز ، رفتاري مطابق با انتظارات جامعه اسلامي از خود بروز مي دهند . تاثير غير مستقيم نماز در جامعه پذيري بستگي به ميزان تاثير نماز و دين در سايز نهادها و نظام هاي اجتماعي در جامعه دارد . با توجه به تاثير فراوان نماز و دين در نهادها و نظام هاي اجتماعي در جامعه اسلامي مي توان بيان نمود که نماز تاثيري بنيادي در نهادها و نظام هاي اجتماعي جامعه داشته وبه همين ميزان ، نماز تاثير غير مستقيم فراواني بر جامعه پذيري افراد دارد .( همان ، ص 53)
و – برکات روحي و رواني نماز
خوشبختانه با گذشت زمان و پيشرفت علوم هر روزه بعد جديدي از تاثير نماز بر زندگي انسان روشن مي گردد .
يکي از ابعاد نماز که امروزه مورد توجه دانشمندان اسلامي و غير اسلامي قرار گرفته , تاثيرات مسائل معنوي از جمله نماز , دعا و راز و نيايش با خداوند متعال بر روح و روان انسان مي باشد که اعترافات اين دانشمندان در اين باره بسيار جالب و قابل تامل مي باشد .
در اينجا به دليل اختصار تنها به گوشه اي از آثار نماز بر روح و روان انسان اشاره نموده و براي کسب اطلاعات بيشتر , شما را به مطالعه کتاب هاي مفصلي که در اين زمينه به نگارش در آمده دعوت مي نمائيم .
1- آرامش بخشى نماز
اضطراب بيماري شايع قرن اتم و كهكشان است ، پيشرفت سريع و پيچيده تمدن و در عين حال بي توجهي به ارزش هاي مذهبي و خانوادگي هر روز بيش از پيش براي افراد و اجتماع اضطراب هاي جديد بوجود مي آورد بگونه اي که هر روز آمار بيمارى هاى روانى ، و مصرف قرص اعصاب و در نتيجه آمار خودکشي و ديوانگي بيشتر مي شود .
با اينكه دلايل علمي مختلفي از ديدگاههاي مختلف بعنوان دلايل بروز اضطراب و تشديد آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ايمان مذهبي بعنوان يك عامل عميق در بروز اضطراب نقش غير قابل انكاري دارد (ترجمه فارسي سيناپس كاپلان ـ سادوك ـ ج دوم ـ صفحه 473) و به اين ترتيب نقش پيشگيري كننده و حتي درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسي است .
بهترين راه حل براي رفع اين مشکل فراگير, چيزي جز ياد خدا و ايمان و اُنس با نماز نيست کما اينکه که خداوند متعال تصريح نموده : « أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏ »( رعد(13)، آيه 28) ؛ «همانا با ياد خداوند دل‏ها آرامش مى‏يابد»
امروزه بسيارى از دانشمندان علوم روانى و روان پزشكان نيز، به اين نكته پى برده‏اند كه دعا و بر پا داشتن نماز و اعتقاد محكم به خداوند و دين، نگرانى، تشويش، يأس و ترس را - كه موجب بسيارى از بيمارى‏هاى روحى است - بر طرف مى‏سازد.
« ديل كارندگي » روان شناس مشهور غرب مي نويسد: « در آمريكا، يه طور متوسط در هر 35 دقيقه يك نفر خودكشي مي كند و در هر دو دقيقه يك نفر ديوانه مي شود. اگر اين مردم از تسكين خاطر و آرامش – كه دين و عبادت به آدمي مي بخشد- نصيبي داشتند، ممكن بود، از اغلب اين خودكشي ها و بسياري از ديوانگي جلوگيري شود. »( مجتبي کلباسي ، يكصد پرسش و پاسخ درباره نماز ، ستاد اقامه نماز ، پائيز 80 ش ، چاپ اول ، ج 1 ، ص 87)
2- تقويت روحيه‏ در زمان بروز مشکلات
نماز در تقويت روحيه انسان به هنگام بروز مشکلات و گرفتاري ها نقش بسياري دارد , چه عملى بهتر از نماز و پيوند با خدايى كه فرمانش در تمام جهان هستى نافذ است و همه چيز در برابر اراده او سهل و آسان است
3- ايجاد اميد
ايمان به خدا و راز و نياز با او به انسان اميد و توان مي دهد، احساس مي كند به پناهگاه مطمئن و باقدرتي متكي است و بدين دليل، احساس اميد و توانمندي مي كند و اگر اين ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع باشد، احساس دل تنگي و نگراني در او ايجاد مي شود و به بيماريهاي رواني گرفتار مي آيد.
روانشناسان و روانكاوان بزرگي همچون يونگ، اريك فروم، ويليام جيمز و ديگران به اين حقيقت اشاره كرده اند و ايمان به خدا را اساس و پايه پيشگيري و معالجه بيماري رواني مي دانند.
«ديل كارنگي» مي نويسد: «هنگامي كه كارهاي سنگين، قواي ما را از بين مي برد و اندوه ها هر نوع اراده اي را از ما سلب مي كند و بيشتر اوقات، كه درهاي اميد به روي ما بسته مي شود، به سوي خدا روي مي آوريم. ولي اصلا چرا بگذاريم روح يأس و نااميدي بر ما چيره شود؟ چرا همه روزه به وسيله خواندن نماز و دعا و بجاي آوردن حمد و ثناي خداوند، قواي خود را تجديد نكنيم؟»
حضرت علي(ع) مي فرمايد: «پروردگارا، تو از هر مونسي براي دوستانت مونس تري و از همه آن ها براي كساني كه به تو اعتماد كنند، براي كارگزاري آماده تري... اگر تنهايي سبب وحشت آنان گردد ياد تو مونس آنهاست و اگر سختيها بر آنان فرو ريزند به تو پناه مي برند.»( نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهيدي، خطبه 225)
------
پي نوشت :
1- توجه به اين نكته لازم است كه اين ثواب ها براي نمازي است كه شرايط صحت و قبولي در آن رعايت شده باشد و الا همانگونه كه در ديگر روايات نيز تصريح شده هر نمازي نمي تواند انسان را به كمال و ثواب هاي اخروي نائل گرداند

نسیمی از سیره ی نبوی:

دائماً با غصه­ها قرین و دائماً در فکر بود. 

بسیار کم حرف بود و جز در مواقع لزوم سخن نمی­گفت.

کلامش همه کوتاه و جامع و خالی از زوائد و وافی به تمام مقصود بود.

خلق نازنینش بسیار نرم بود. به این معنا که نه کسی را با کلامش می­آزید و نه به کسی اهانت می­نمود.

در خصوص طعامها مذمت نمی­کرد و از طعم آن تعریف هم نمی­نمود.

دنیا و ناملایمات آن هرگز او را به خشم در نمی­آورد.

وقتی که حقی پایمال می­شد از شدت خشم کسی او را نمی­شناخت و از هیچ چیزی پروا نداشت تا آنکه احقاق حق می­کرد.

وقتی غضب می­فرمود روی مبارک خود را بر می­گرداند در حالتی که چشمها را هم می­بست.

وقتی می­خندید خنده­اش تبسمی شیرین بود به طوری که دندان­های چون تگرگش نمایان می­شد.

 هر کس را به مقدار فضیلتی که در دین داشت احترام می­­نمود.

 با مردم انس می­گرفت و آنان را از خود رنچیده خاطر نمی­کرد.

همیشه از مردم بر حذر بود و خود را می­پایید. در عین حال بشره و خلق خود را در هم نمی­پیچید.

همواره از اصحاب خود تفقد می­کرد و از مردم حال مردم رامی­پرسید.

هر عمل نیکی را تحسین و تقویت می­کرد و هر عملزشتی را تقبیح می­نمود.

از غفلت مسلمین و انحرافشان غافل نبود.

هیچ نشست و برخواستی نمی­کرد مگر با ذکر خدا.

در مجلس حق همه را ادا می­کرد به طوری که احدی از همنشینانش احساس نمی­کرد که از دیگران در نزد او محترمتر است.

هر کس حاجتی از او طلب می­کرد بر نمی­گشت مگر این که یا حاجت خود را گرفته بود یا با بیانی قانع دلخوش شده بود.

خلق نازنینش آنقدر نرم بود که به مردم اجازه می­داد او را برای خود پدری مهربان بپندارند.

همه در نزد او در حق مساوی بودند.

مجلسش، مجلس حلم و حیا و راستی و امانت بود و در آن صداها بلند نمی­شد.   

برگرفته از تفسیر المیزان

بسم الله الرحمن الرحیم

سیره ­ی نبوی در قرآن کریم (1)

1)       بشارت به پیامبر اکرم

حضرت عیسی (علیه­السلام) در مورد پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) می­فرماید: «مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْراةِ و مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتی‏ مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَد؛ تصدیق‏کننده کتابى که قبل از من فرستاده شده [تورات‏] مى‏باشم، بشارت‏می­دهم به رسولى که بعد از من مى‏آید و نام او احمد است!»[1]

بشارت، زمانی معنا می­دهد که پیامبر بعدی مطلب تازه­ای برای مردم به ارمغان آورد و فضیلت بیشتری از پیامبر قبلی داشته باشد. اگر پیامبر خاتم در سطع انبیای گذشته بود اوّلا نیازی به آمدن او نبود و ثانیا مجالی هم برای بشارت وجود نداشت. از این مطلب روشن می­شود که پیامبر خاتم از حضرت عیسی افضل بوده و کتابش هم بر تورات برتری دارد.   

2)       سیطره­ی علمی پیامبر اکرم

خداوند متعال، قرآن کریم را «مُهَیمن» بر کتب انبیای پیشین قرار داده و می­فرماید: «قرآن بر سایر کتاب­ها سیطره دارد»، پس ره­آورد رسول خاتم بالاتر از کتاب­های انبیای گذشته است. از طرفی مقام و شخصیت معنوی هر پیامبری در کتاب آسمانی او تجلّی می­کند. مقام موسای کلیم در حدّ تورات، مقام عیسای مسیح در حدّ انجیل، و مقام سایر انبیا هم در حدّ کتب و صُحُف آسمانی آن­ها ظهور کرده است. مقام و شخصیت پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) هم در کتاب قرآن تجلّی کرده است، کتابی که کتاب­های انبیای گذشته زیر سیطره­ی آن قرار دارد. وقتی سیطره و برتری قرآن کریم بر سایر کتاب­ها ثابت شد، سیطره و برتری نبی خاتم هم بر سایر انبیا ثابت می­شود.

منظور از این سیطره، سیطره­ی مادی نیست، چرا که انبیای الهی همگی با یکدیگر برادر هستند «الأنْبِیَاءُإِخْوَةٌ»، بلکه منظور، سیطره­ و نفوذ علمی است. در قرآن کریم آمده است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْه‏؛و این کتاب [قرآن‏] را به حق بر تو نازل کردیم، در حالى که کتُب پیشین را تصدیق مى‏کند، و حافظ و نگاه­بان آن­ها است».[2] قرآن کریم بر سایر کتاب­های آسمانی نفوذ علمی داشته و تحریف آن­ها را تصحیح می­کند، به طوری که موارد تحریف شده­ی آن­ها را پس از عرضه­ی بر قرآن به خوبی می­توان تشخیص داد و اصلاح کرد.

آثار معنوی واخلاقی نماز این پژوهش به بحث وبررسی پیرامون آثار معنوی واخلاقی نماز بر فرد می پردازد.آغاز پرواز و عروج انسان از مرحله حیوانیت به بالاترین جایگاه انسانی در أعلی علیین قرب الهی، آنجا که بین خالق و مخلوق جز پرده نازک قاب قوسین هیچ فاصله‌ای نیست، از سکوی عبادت خالصانه و آگاهانه حق شروع می‌شود و در رأس همه آنها، نماز بال و پر خود را برای شیفتگان وصل الهی می‌گشاید و هر که به نماز آنگونه که حقیقت آن است متمسک شود،

چکیده

این پژوهش به بحث وبررسی پیرامون آثار معنوی واخلاقی نماز بر فرد می پردازد.آغاز پرواز و عروج انسان از مرحله حیوانیت به بالاترین جایگاه انسانی در أعلی علیین قرب الهی، آنجا که بین خالق و مخلوق جز پرده نازک قاب قوسین هیچ فاصله‌ای نیست، از سکوی عبادت خالصانه و آگاهانه حق شروع می‌شود و در رأس همه آنها، نماز بال و پر خود را برای شیفتگان وصل الهی می‌گشاید و هر که به نماز آنگونه که حقیقت آن است متمسک شود، و حقیقت نماز همانا اقامه نماز در سایه ولایت اهل بیت علیهم السلام، می‌باشد، هیچگاه از سایه ولایت الهی بیرون نمی‌رود و در سایه شیاطین و ارتکاب فحشا و منکر قرار گیرد لذا می‌توان گفت نماز خط مقدم جبهه جهاد اکبر می‌باشد.این تحقیق ، به‌ آثار معنوی آن همچون تعظیم خدا و تحقیر غیر خدا ، خدایی شدن نماز گزار ، هدایت و درمان بیماریهای اخلاقی چون کبر و خودبینی اشاره کرده است.روش کار به صورت کتابخانه ای بوده که بر این مبنا از اسناد ومدارک دینی بهره برده وبه نقل وتوصیف موارد مذکور پرداخته ایم و سعی نموده ایم درحد توان ازمنابع دست اول روایی بهره گیری نماییم و در پایان می توان گفت ، نماز به عنوان ، یگانه سکوی اوج گیری بربلندای معنویت واخلاق فاضله می باش

آثار و برکات نماز

نماز در ابعاد مختلف دنيوي ، اخروي ، روحي ، جسمي ، فردي ، اجتماعي ، سياسي ، تربيتي ، اخلاقي ، فرهنگي و ... داراي آثار و برکات متعددي مي باشد که بيان تفصيلي هر يک از اين موارد در اين نوشتار نمي گنجد .
اما بطور اجمال برکات نماز در هر يک از اين ابعاد از قرار ذيل مي باشد :
الف - آثار و برکات اخروي نماز
روايات متعددي در خصوص برکات اخروي نماز ذکر گرديده از جمله در روايتي پيامبر خدا ( صل الله عليه و آله ) آثار اخروي نماز را چنين برشمرده است : « نماز ... موجب اجابت اعمال دعا وپذيرش اعمال وميانجي ميان نمازگزار و فرشته مرگ ، چراغ روشن كننده قبر ، بستري زير پهلو هاي ميت پاسخي براي پرسشهاي نكير ومنكر ، همدم در شادي وگرفتاري و باران رحمتي بر گور است تا روز رستاخيز ،نماز توشه مؤمنان در سفر دنيا به آخرت است ،نماز گزار را نزد فرشته مرگ شفاعت مي كند ، سبب گذشتن وعبور كردن از پل صراط است ، كليدي براي بهشت ومهريه حوريان بهشتي است. » (جامع الأخبار، ص 72) (1)
خداوند متعال علاوه بر اينكه براي خواندن خود نماز اجر و ثواب قرار داده براي تك تك اجزاي نماز نيز ثواب و پاداش اخروي ويژه اي قرار داده که از ذکر آن ها صرف نظر مي نمائيم .
ب – برکات جسمي نماز
اخيرا بعضى از دانشمندان براى تقويت عضلات تمرين هايى معين كرده اند كه برخى از آنها شبيه به حركات نماز است .
دكتر« دياب » و دكتر« قرقوز» درباره فوايد طبى سجود چنين مى گويند:
پايين آمدن سر به هنگام سجود منجر به احتقان خون در رگهاى خونى مغز مى شود و هنگامى كه سر به صورت ناگهانى به طرف بالا مى رود، فشار داخل رگها كاهش مى يابد و اين حركت در هر ركعت نماز شش بار در خلال ركوع و سجود تكرار مى شود، يعنى 102 بار در شبانه روز و اين در حالى است كه انسان فقط نمازهاى واجب را به جا آورد.
ولى اگر علاوه بر نمازهاى واجب ، نمازهاى مستحب نوافل را نيز به جا آورد، اين رقم به 216 بار در شبانه روز و 6480 بار در ماه بالغ مى شود كه در هر حركتى رگهاى خونى منقبض و منبسط شده و بر نرمى و قدرت جداره و عضلات آن افزوده مى شود.
البته نبايد آرامش روحى و صفاى ذهنى حاصل از نماز را ناديده گرفت . تكرار اين حالات چند بار در روز موجب مى شود مغز به شكل مطلوبتر و بهترى به فعاليت خود ادامه داده و به تفكر به نحو احسن صورت پذيرد.
دو پزشك سابق الذكر در جايى ديگر مى گويند:
درحقيقت نماز هم عبادت است و هم ورزش بدنى و روحى ... و مى توان ادعا كرد كه قرآن در تطبيق ورزش هاى سبك كه امروزه به ورزش هاى سوئدى معروفند، پيشتاز بوده است .
آنچه ورزش نماز را از ساير ورزش ها ممتاز مى نمايد، توزيع مناسب آن در طول شبانه روز است. دانشمندان نيز ثابت كرده اند كه بهترين نوع ورزش ، ورزشى است كه تكرار شود و در طول روز توزيع گردد و خسته كننده نباشد و انجام آن براى هر كس امكان پذير باشد، كه تمام اين ويژگى ها در حركات نماز فراهم است ...
فوايد ورزشى حاصله از نماز را مى توان به شرح زير خلاصه نمود: در هر ركعت . با علم به اينكه ، نمازهاى يوميه 17 ركعت بوده و نوافل نيز به آن اضافه مى گردد.
- نشاط بخشيدن به كار قلب و دستگاههاى گردش خون .
- بهبود فعاليتهاى مغزى به دليل كمك به تغذيه بهتر آن .
- تقويت جداره شريانهاى مغزى و حفظ حالت ارتجاعى آنها كه در نتيجه آن ، در مقابل پاره شدن و خونريزى مقاوم خواهند شد.
- آماده كردن بدن براى مقابله با پيشامد حالت هاى ناگهانى كه ممكن است بسيارى از مردم دچار آن شوند؛ مثل سرگيجه و سياهى رفتن چشم و بيهوشى هاى زود گذر.( گودرز نجفي ، راز نيايش ( فوائد طبي و درماني نماز ) ، شركت چاپ و نشر بين الملل ، پائيز 86 ش ، سوم ، ص 82)
شايد به خاطر وجود همين فوائد جسمي نماز است که افراد مقيد به احكام مذهبى و نماز خوان ، طول عمر بيشترى نسبت به ساير افراد بويژه افراد لاابالى و بى بند و بار و كسانى كه پايبند مذهب نيستند، دارند .
ج – برکات سياسي نماز
نمازي که در دين ما به آن و به جماعت آن و به پر کردن مساجد در آن تاکيد شده و نماز هاي جمعه و نماز هاي سالانه ي جماعت مثل نماز اعياد مختلف ، تاثير شگرفي در زندگي سياسي مسلمانان ايفا مي نمايد كه بطور خلاصه مي توان اين آثار را در چند عنوان كلي جمع بندي نمود .
الف - تمرين براي تشخيص و اطاعت از رهبري صالح
براي امام جماعت شرايطي گفته شده که مامومين در صورت وجود آن شرايط مي تواند به وي اقتدا کند و بعد از اطمينان به انتخاب صحيح از وي تبعيت مي کند .
مشكل امروز مسلمانان آن است كه نماز مى خوانند ولى رهبرانشان افراد ترسو و وابسته و دست نشانده و بدون ملاك هاى الهى اند. با زبان از خداوند راه مستقيم مى خواهند، ولى در عمل بيراهه مى روند.
در روايات مى خوانيم : در حديث از امام باقر ـ عليه السّلام ـ است: « كُلُّ مَنْ دَانَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِبَادَةٍ يُجْهِدُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُول»( الكافي ج : 1 ص : 183) ؛ « هر كسي كه به خدا ايمان دارد و عبادت هاي طاقت فرسا هم انجام مي دهد ولي امام لايقي از طرف خدا ندارد، تلاشش بي فايده است.»
ب - نماز موجب بر قراري وحدت سياسي
در صورتي که مسئولين و دست اندکاران جامعه از نمازگزاران واقعي باشند و در مساجد حضور پيدا کنند ، زمينه براي پيدايش و گسترش روابط گفتماني سياسي با مردم نمازگزار ( و يا شايد ديگر افراد ) ايجاد مي شود . اين امر خود باعث ايجاد و افزايش تفاهم سياسي و اعتماد متقابل نسبت به قضاوت ، اجرا ، تخصص و دانش طرفين مي شود ؛ بگونه اي که مسئولين و مردم از امکانات ، مضيقه ها و قابليت ها طرفين مطلع شده و زمينه پذيرش انتقادات سازنده بين مسئولين و مردم را نيز فراهم مي نمايد .( عليرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسي ، ستاد اقامه نماز و احياي زکات ، بهار 84، دوم ، ص 162)
ج - نفى طاغوت و ايستاگى در مقابل ستم‏
انسانى که فقط خداوند را عبادت نمايد در مقابل او سر تعظيم و تسليم فرود آورد، هر چه غير خداوند است، براى او حقير و کوچک مى‏شود و کسى نمى‏تواند با ظلم و ستم بر او چيره شود. و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسليم فرود نمى‏آورد و با طاغوت کنار نمى‏آيد. خداوند اين مسئله را يکى از اهداف بعثت پيامبر(ص) دانسته است: «و در ميان هر امتى، پيامبرى را مبعوث کرديم تا خداوند را عبادت نماييد و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهيز کنيد.» (نحل (16)، آيه 36)
د – برکات فردي نماز
به عنوان نمونه اوقات پنج‌گانه نماز در طول روز ، زندگي بشر را به نوعي بخش‌بخش و در عين حال طبقه‌بندي مي‌كند. مسلمانان در صدر اسلام،به‌كمك اوقات شرعي،روز خود را تقسيم‌بندي و برنامه‌ريزي مي‌كردند.شايد آن‌وقت مسلمانان ارزش اين برنامه‌ريزي واوقات را نمي‌دانستند،اما امروزه همه مي‌دانند كه اين طبقه‌بندي اوقات چقدر مي‌تواند در صرفه‌جوئي وقت كمك كند.
آداب و احكام ظريف نماز موجب مي شود ، ناخودآگاه در طولاني‌مدت پذيرش انضباط و برنامه‌ريزي را در زندگي آسان و روح نظم را در انسان تقويت شود .
شهيد مطهري(ره) مي‌گويد: «عبادت كه مي‌خواهي بكني يك وقت مشخصي دارد و دقيقه‌اش هم حساب مي‌شود... انضباط و وقت را بايد بشناسي و جز در وقت خودش در وقت ديگر نبايد نماز بخواني.»
لذا مي بينيم كساني مانند امام خميني (قدس سره ) كه در اين مكتب رشد پيدا كرده اند از منظم ترين افراد جامعه بوده و با مطابقت دادن خود با همين نظم الهي توانسته اند به تمامي كارهاي مهم تحصيلي و شغلي خود رسيدگي نموده و به بالاترين درجات علمي و شغلي نيز نائل گردند .
آري! نماز، يک برنامه ي منظمي است که روح انضباط را در انسان، تقويت مي کند، و اوقات آن بر اساس حرکت منظم خورشيد، و سفيده ي سحر قرار گرفته و شرائط و اجزاء آن همچون مهره هاي تسبيح است که نماز و ارتباط با خدا، نخ آن مهره ها است، به اين ترتيب روح سست و سهل انگار و يا سرکش انسان از کلاس نماز، تعديل و تنظيم مي شود و از کندروي و تندروي، محفوظ مي ماند. (درس نظم و انضباط از مکتب نماز ، نويسنده: محمد محمدي اشتهاردي)
هـ - برکات اجتماعي نماز
از آنجا که اصل در خواندن نماز آن است که به جماعت اقامه گردد لذا آثار و برکات اجتماعي نيز بر همين امر مترتب مي شود از جمله :
الف - نماز عامل برقراري وحدت اجتماعي
نماز باعث بروز همکاري اجتماعي بين نمازگزاران مي شود ؛ اگر اين همکاري بين مردم بصورت مبادله متقارن گرم (ياري و بيمه اجتماعي ) در شئونات مختلف زندگي اجتماعي باشد و اين همکاري ها افزايش يابد ، زمينه براي انجام کارهاي خير که جنبه عمومي دارد و همچنين ، تعهدات اجتماعي نمازگزاران نسبت به جامعه و افراد آن افزايش مي يابد . افزايش و گسترش همکاري هاي اجتماعي باعث ايجاد زمينه لازم براي افزايش مودت اجتماعي و موجب بروز مانعي عمده در مقابل نابرابري هاي اجتماعي مي شود . نماز باعث ايجاد گسترش حمايت اجتماعي بين نمازگزاران با يکديگر و با مردم ديگر مي شود . اين حمايت تنها در بعد مادي همجون کمک مالي به نيازمندان خلاصه نمي شود ؛ بلکه در ابعاد مختلف عاطفي ، معرفتي ، منزلتي و ... بوده و هر چه اين ابعاد گسترش بيشتري پيدا نمايند ، ميزان استثمار و بهره کشي ، ياس و خودکشي ، محروميت اجتماعي و انفعال اجتماعي در جامعه کمتر مي شود.( عليرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسي ، ستاد اقامه نماز و احياي زکات ، بهار 84، دوم ، ص 164)
ب - نماز عامل جامعه پذيري افراد
نماز بصورت مستقيم و غير مستقيم در جريان جامعه پذيري افراد تاثير مي گذارد . تاثير مستقيم نماز در جامعه پذيري بدين صورت است که نمازگزاران با پذيرش و دروني ساختن ارزش هاي موجود در نماز ، رفتاري مطابق با انتظارات جامعه اسلامي از خود بروز مي دهند . تاثير غير مستقيم نماز در جامعه پذيري بستگي به ميزان تاثير نماز و دين در سايز نهادها و نظام هاي اجتماعي در جامعه دارد . با توجه به تاثير فراوان نماز و دين در نهادها و نظام هاي اجتماعي در جامعه اسلامي مي توان بيان نمود که نماز تاثيري بنيادي در نهادها و نظام هاي اجتماعي جامعه داشته وبه همين ميزان ، نماز تاثير غير مستقيم فراواني بر جامعه پذيري افراد دارد .( همان ، ص 53)
و – برکات روحي و رواني نماز
خوشبختانه با گذشت زمان و پيشرفت علوم هر روزه بعد جديدي از تاثير نماز بر زندگي انسان روشن مي گردد .
يکي از ابعاد نماز که امروزه مورد توجه دانشمندان اسلامي و غير اسلامي قرار گرفته , تاثيرات مسائل معنوي از جمله نماز , دعا و راز و نيايش با خداوند متعال بر روح و روان انسان مي باشد که اعترافات اين دانشمندان در اين باره بسيار جالب و قابل تامل مي باشد .
در اينجا به دليل اختصار تنها به گوشه اي از آثار نماز بر روح و روان انسان اشاره نموده و براي کسب اطلاعات بيشتر , شما را به مطالعه کتاب هاي مفصلي که در اين زمينه به نگارش در آمده دعوت مي نمائيم .
1- آرامش بخشى نماز
اضطراب بيماري شايع قرن اتم و كهكشان است ، پيشرفت سريع و پيچيده تمدن و در عين حال بي توجهي به ارزش هاي مذهبي و خانوادگي هر روز بيش از پيش براي افراد و اجتماع اضطراب هاي جديد بوجود مي آورد بگونه اي که هر روز آمار بيمارى هاى روانى ، و مصرف قرص اعصاب و در نتيجه آمار خودکشي و ديوانگي بيشتر مي شود .
با اينكه دلايل علمي مختلفي از ديدگاههاي مختلف بعنوان دلايل بروز اضطراب و تشديد آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ايمان مذهبي بعنوان يك عامل عميق در بروز اضطراب نقش غير قابل انكاري دارد (ترجمه فارسي سيناپس كاپلان ـ سادوك ـ ج دوم ـ صفحه 473) و به اين ترتيب نقش پيشگيري كننده و حتي درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسي است .
بهترين راه حل براي رفع اين مشکل فراگير, چيزي جز ياد خدا و ايمان و اُنس با نماز نيست کما اينکه که خداوند متعال تصريح نموده : « أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏ »( رعد(13)، آيه 28) ؛ «همانا با ياد خداوند دل‏ها آرامش مى‏يابد»
امروزه بسيارى از دانشمندان علوم روانى و روان پزشكان نيز، به اين نكته پى برده‏اند كه دعا و بر پا داشتن نماز و اعتقاد محكم به خداوند و دين، نگرانى، تشويش، يأس و ترس را - كه موجب بسيارى از بيمارى‏هاى روحى است - بر طرف مى‏سازد.
« ديل كارندگي » روان شناس مشهور غرب مي نويسد: « در آمريكا، يه طور متوسط در هر 35 دقيقه يك نفر خودكشي مي كند و در هر دو دقيقه يك نفر ديوانه مي شود. اگر اين مردم از تسكين خاطر و آرامش – كه دين و عبادت به آدمي مي بخشد- نصيبي داشتند، ممكن بود، از اغلب اين خودكشي ها و بسياري از ديوانگي جلوگيري شود. »( مجتبي کلباسي ، يكصد پرسش و پاسخ درباره نماز ، ستاد اقامه نماز ، پائيز 80 ش ، چاپ اول ، ج 1 ، ص 87)
2- تقويت روحيه‏ در زمان بروز مشکلات
نماز در تقويت روحيه انسان به هنگام بروز مشکلات و گرفتاري ها نقش بسياري دارد , چه عملى بهتر از نماز و پيوند با خدايى كه فرمانش در تمام جهان هستى نافذ است و همه چيز در برابر اراده او سهل و آسان است
3- ايجاد اميد
ايمان به خدا و راز و نياز با او به انسان اميد و توان مي دهد، احساس مي كند به پناهگاه مطمئن و باقدرتي متكي است و بدين دليل، احساس اميد و توانمندي مي كند و اگر اين ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع باشد، احساس دل تنگي و نگراني در او ايجاد مي شود و به بيماريهاي رواني گرفتار مي آيد.
روانشناسان و روانكاوان بزرگي همچون يونگ، اريك فروم، ويليام جيمز و ديگران به اين حقيقت اشاره كرده اند و ايمان به خدا را اساس و پايه پيشگيري و معالجه بيماري رواني مي دانند.
«ديل كارنگي» مي نويسد: «هنگامي كه كارهاي سنگين، قواي ما را از بين مي برد و اندوه ها هر نوع اراده اي را از ما سلب مي كند و بيشتر اوقات، كه درهاي اميد به روي ما بسته مي شود، به سوي خدا روي مي آوريم. ولي اصلا چرا بگذاريم روح يأس و نااميدي بر ما چيره شود؟ چرا همه روزه به وسيله خواندن نماز و دعا و بجاي آوردن حمد و ثناي خداوند، قواي خود را تجديد نكنيم؟»
حضرت علي(ع) مي فرمايد: «پروردگارا، تو از هر مونسي براي دوستانت مونس تري و از همه آن ها براي كساني كه به تو اعتماد كنند، براي كارگزاري آماده تري... اگر تنهايي سبب وحشت آنان گردد ياد تو مونس آنهاست و اگر سختيها بر آنان فرو ريزند به تو پناه مي برند.»( نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهيدي، خطبه 225)
------
پي نوشت :
1- توجه به اين نكته لازم است كه اين ثواب ها براي نمازي است كه شرايط صحت و قبولي در آن رعايت شده باشد و الا همانگونه كه در ديگر روايات نيز تصريح شده هر نمازي نمي تواند انسان را به كمال و ثواب هاي اخروي نائل گرداند

آثار قرآن در زندگي فردي و اجتماعي بشر

آثار قرآن در زندگي فردي و اجتماعي بشر بهشرح زير است‌:
1.قرآن‌، سبب هدايت فرد و جامعه است‌
ذَ َلِكَ الْـكِتَـَب‌ُ لاَ رَيْب‌َ فِيه‌ِ هُدًيلِّلْمُتَّقِين‌;(بقره‌،2) هيچ شكي در اين كتاب نيست‌، قرآن هدايت براي پرهيزگاراناست‌."
2.قرآن‌، انسان را از غفلت خارج مي‌كند و بهمقام توجه و تذكر مي‌رساند"وَ لَقَدْ يَسَّرْنَاالْقُرْءَان‌َ لِلذِّكْرِ فَهَل‌ْ مِن مَّدَّكِرٍ;(قمر،17) ما قرآن را براي متذكرشدن آسان ساختيم‌; آيا متذكر شونده‌اي هست‌؟"
3.قرآنشفا همه بيماري‌هاي فكري‌، اخلاقي و حتي جسمي است‌
"وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ الْقُرْءَان‌ِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَة‌ٌلِّلْمُؤْمِنِين‌َ وَ لاَ يَزِيدُ الظَّـَـلِمِين‌َ إِلآ خَسَارًا;(اسرأ،82) قرآنرا نازل مي‌كنيم كه شفا و رحمت براي مؤمنان است‌..."
امام علي‌مي‌فرمايد: "از اين كتاب بزرگ آسماني براي بيماري‌هاي خود شفابخواهيد و براي حل مشكلاتتان از آن ياري بطلبيد; چرا كه در اين كتاب درمانبزرگ‌ترين دردهاست‌: درد كفر و نفاق و گمراهي و ضلالت‌."(مستدرك الوسائل‌، محدثنوري‌، ج‌، ص‌، مؤسسه آل البيت‌.(
و در جاي ديگرمي‌فرمايد: "كتاب خدا را محكم بگيريد، زيرا رشته‌اي بسيار مستحكم است و نوري آشكاراست‌، دارويي شفا بخش و پربركت است و آب حياتي است كه عطش تشنگان حق را فرومي‌نشاند; هر كس به آن تمسك

جويد او را حفظ مي‌كند، و آن كسي كه به دامنش چنگ زندنجاتش مي‌بخشد"(بحار الانوار، علامه مجلسي‌، ج‌، ص‌، مؤسسه الوفأ.)
4.قرآن نجات دهندة از فتنه‌ها، شفاعت كننده انسان‌هاو راهنمايي به بهشت است‌.
پيامبر اكرم‌مي‌فرمايد: "هرگاه فتنه‌ها چون شب تار شما را احاطه نمود به قرآن روي آوريد چرا كه شفاعتش پذيرفتهو گزارشش از اعمال بندگان تصديق مي‌شود. هر كه قرآن را پيشواي خويش قرار دهد، او رابه بهشت رهبري نمايد و هر كه آن را پشت سر اندازد به دوزخش كشاند، راهنمايي است كهانسان را به بهترين راه‌ها، راهنمايي مي‌كند."(اصول كافي‌، كليني‌، ج‌، ص 598،دارالكتب الاسلاميه‌.)
5.قرآن‌، سبب آرامش دروني استزيرا يكي از نام‌هاي قرآن‌، ذكر است‌
"ذَ َلِكَنَتْلُوه‌ُ عَلَيْكَ مِن‌َ الاْ َيَـَت‌ِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيم‌;(آل‌عمران‌،58) ويادآوري حكيمانه است‌." و خداوند مي‌فرمايد:
"الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئـِن‌ُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّه‌ِأَلاَ بِذِكْرِ اللَّه‌ِ تَطْمَئـِن‌ُّ الْقُلُوب‌;(رعد،28) آگاه باشيد با ياد خداقلب‌ها آرامش مي‌يابد. و... .
بي شك‌، تربيت و تزكيهانسان‌ها، برخورداري از جامعه‌اي ايده آل و سعادت جاودانة همگان در گرو شناختقرآن‌، انس با آن‌، كسب معارف والاي آن‌، عمل به احكام و دستورات اين كتاب الهياست

قرآن چیزی جز کتاب هدایت در زندگی نیست: "هدی للمتقین". قرآن کتابی است برای انتخاب بهترین زندگی که سعادت جاودانه در پرتو آن تحقق می‌یابد. آیا قرآن در مورد چگونه زیستن است و چگونگی رفتار را با خداوند و انسان‌هایی دیگر به خوبی تبیین نموده است.

زندگی حقیقی و حیات طیبه در پرتو علم به دستورها و رهنمودهای قرآن شکل می‌گیرد: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اجابت کنید خدا و رسولش را هنگامی که شما را به چیزی می‌خواند که مایه حیات شما است" نیز فرمود: "هر کس کار شایسته انجام دهد، مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن باشد، پس او را حیات و زندگی پاکیزه بخشیم".

چون قرآن روش درست زیستن را به انسان می‌آموزد و برنامه‌ای را که در بر گیرنده تمام ابعاد زندگی انسان و تضمین کننده سعادت فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اوست، ارائه می‌دهد، به میزانی که انسان آموزه‌ها و دستورهای قرآن را در زندگی به کار بندد، موفقیت کسب خواهد کرد اما هر اندازه از قرآن فاصله بگیرد، دچار خسارت و ضرر خواهد شد.

زندگی قرآنی بر اساس رعایت مقررات و عدالت و احسان و صفا و صمیمیت است و مردمی که این گونه زندگی کنند، دارای اطمینان خاطر و آسایش خواهند بود و سعادت ابدی و جاودانه را در آغوش خواهند گرفت؛ البته آگاهی کامل نسبت به این موضوع نیازمند بحث و بررسی گسترده و تأمل در آیاتی از قرآن است که چگونگی رفتار مسلمان را تبیین می‌کند. جهت اطلاع بیشتر با استفاده از فهرست موضوعی تفسیر نمونه موضوع "رفتار یک مسلمان و چگونگی جامعه اسلامی" را ملاحظه فرمایید.

اعجاز تأثیری قرآن

قرآن حکیم از نظر تأثیرات خود نیز معجزه است و آن تأثیری که در قرآن هست در هیچ کتاب انسانی وجود ندارد و به وسیله همین تأثیر در دنیا منتشر و آن را روشن نموده است. نخستین علاقه تأثیر با روح انسانی است، هرگاه روح ، مأثر و منقلب شود، در تصوّرات، گفتار وکردار انسانی نیز انقلاب حاصل می گردد زیرا مرکز این سه چیز دل یا روح است. حدیث حضرت رسول صلی الله علیه و سلم این حقیقت را چنین اظهار فرموده است که در بدن انسان چیزی ( پاره گوشتی ) هست که هرگاه آن درست شود تمام بدن درست خواهد شد( بخاری ) بنابر این روح مرکز اصلاح است. لاکن روح چیزی است از( امر ربّی ) و آسمانی است و زمینی نیست. لذا هر کتاب آسمان کلام ربّ می باشد و به وسیله آن، روح که از( امر ربّی) است اصلاح می شود.  ملّت و مملکتی که در آن قرآن حکیم ظاهر ونازل شد مرکز تمام مفاسد اخلاقی وعقیدتی جهان بود یعنی مفاسد اعتقادی سرزمین و ملّت عرب به جای رسیده بود که اسمی از خدا پرستی وجود نداشت و بت پرستی بین مردم به طور عموم شایع بود. انصاف و عدالت به کلّی محو و معدوم بود و تمام جزیرة العرب به صورت ستمکده ای در آمده بود و هر قوی و مستکبر، مستضعف و ناتوان را می بلعید  به علّت عدم وسائل کسب معاش تنها سرقت وغارت وسیله معاش آنان بود از این مظالم ناشی از قساوت قلب، اولاد بی گناه ایشان هم از تلف جان مصونیّت نداشتند حتّی دختران خود را زنده به گور می کردند و بر این عمل شنیع خود افتخار می نمودند و استعمال مسکرات و غیره به قدری شایع بود که هیچ مجلس ومحفلی از شراب نوشی و می گساری خالی نبود. از اتّفاق و اتّحاد خبری نبود و با آن آشنایی نداشتند و افراد هر قوم و قبیله دائما با یکدیگر جنگ و ستیز داشتند و این خانه جنگی و مردک کشی محبب ترین شغل ایشان بود کلّیه اسباب اصلاح از تعلیم، قانون تربیت و غیره معدوم شده بود . جهالت، بی قانونی، مطلق العنانی ( لجام گسیختگی ) عمومیّت داشت، حالات واوضاعی بر مردم مستولی بود که با وسایل و اسباب انسانی در هزار سال هم اصلاح امکان پذیر نبود و تصور از بین رفتن مفاسدی که از صدها سال مردم به آن آلودگی داشتند مشکل به نظر می رسید. پس چه طور تصور اصلاح عرب ممکن بود. در صورتی که بین ایشان اسم ونشانی از اسباب اصلاح و جود نداشت. شما عصر حاضر را ملاحظه کنید با این که کلیّه اسباب اصلاح معاشرت تشکیل شده است و با قلم برای اصلاح جامعه تلاش می شود لیکن انواع مفاسد روز بروز بیشتر می شود ومسائل جدید جرایم حادث می گردد. توجّه فرمایید و این منظره را مورد ملاحظه قرار دهید و فکر کنید که اصلاح عرت و سیله قرآن با این صورت حال چه قدر مشکل بود بخصوص در زمان سیزده سال زندگی مکّی حضرت رسول صلی الله علیه و سلم که این ایام از مجموع 32 ساز زمان نبوّت سخت ترین زمان بود. این زمان، زمان ممانعت اصلاح قرآنی بود که قدرت جابرانه کفّار مکّه صدای قرآنی را در تمام مدّت این سیزده سال تحت فشار خود قرار داده بودند وتمام طرق تبلیغ قرآنی مسدود بود؛ امّا پس از هجرت تا حدودی آزادی تبلیغ نصیب قرآن شد، لیکن از یازده سال زندگی مدنی در هشت سال یعنی تا فتح مکه حالتی برای قرآن پیش آمد که خود دشمنان آن بر مدینه هجوم آوردند و خواستند که تبلیغ قرآنی و صدای حق کلام الهی را به وسیله جنگ و نبرد متوقف سازند تا بدین وسیله در این محیط جنگی هشت ساله آزادی نصیب صدای حق قرآن نشود. از مدّت 32 سال که ایام و زمان نبّوت وقرآن بو فقط دو ونیم سال باری تبلیغ وتأثیر قرآن میسّر شده است. در این مدّت بسیار کوتاه قرآن به وسیله تعلیم وصدای حق چنان انقلاب اصلاحی در عرب بوجود آورده است که از نظر جهان مخفی نیست و در صفحات تاریخ درج شده است و دوست و دشمن برآن اعتراف دارد.

نقش قرآن در زندگي بشري در ابعاد مختلف فردي، اجتماعي و حتي بين المللي، قابل دقت و بررسي است كه به طور مختصر به بعضي از آنها اشاره مي شود:
يكم. انسان نيازمند ارتباط مستقيم با آفريننده و هستي بخش خود است. اين ارتباط اگر چه از طريق مناجات و رازگويي دروني و قلبي انجام مي گيرد؛ اما دسترسي به كلمات خود خداوند، بسيار لذت بخش و اطمينان آور است. چنان كه اقبال لاهوري گفته است: «اگر مي خواهي خدا با تو سخن بگويد، قرآن بخوان».
اين ويژگي به طور كامل، تنها براي قرآن مجيد باقي مانده است و هيچ كتاب آسماني ديگر، چنين جايگاهي ندارد.
دوم. انسان در تكاپو و جست و جوي آگاهي هاي صحيح و معارف بلند و پرمعنا است. البته با استفاده از تجربيات بشري و تلاش هاي علمي، به بسياري از آگاهي ها مي توان دست يافت؛ اما براي اطمينان به درستي يافته هاي خود و آگاهي به آنچه براي او دست نايافتني است، نياز به يك منبع اصيل و غني بسيار محسوس است؛ چنان كه از زبان امام راحل(ره) گفته شده است: «اگر قرآن نبود، درهاي معرفت بر ما بسته بود».
قرآن مجيد در اين باره جايگاه ممتازي دارد. تعريفي كه قرآن از انسان دارد «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً»؛ بقره (2)، آيه 30. و تعريفي كه قرآن از خداوند ارائه كرده است: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ ءٌ»؛ شوري (43)، آيه 11.، همراه با بيان صفات جمال و جلال و تعريفي كه از نظام هستي و حيات و شعور همگاني موجودات ارائه داده «وَ إِنْ مِنْ شَيْ ءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»؛ رعد (13)، آيه 13. و بياني كه از پيوستگي و هماهنگي منظم همه كرات و افلاك و زمين و آسمان دارد «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها...»؛ شمس (91)، آيه 4 - 1.
و... نيازمندي همه جامعه بشري و پويندگان راه حق و حقيقت را به اين كتاب آسماني ضروري و آشكار ساخته است؛ زيرا بعضي از دانش ها به جز از طريق قرآن، براي بشر دست يافتني نيست: «وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ»؛ بقره (2)، آيه 151.
؛ «و آنچه را نمي دانستيد به شما ياد مي دهد...».
از جمله آگاهي هايي كه جز از طريق قرآن راهي براي دريافت آن نيست، آگاهي درباره جهان پس از مرگ و جزئيات جهان آخرت است؛ زيرا هيچ كدام از افراد بشر، تجربه تكرار و رفت و آمد آن را ندارند و درك بشري، هيچ گونه سابقه ذهني از آن ندارد. در حالي كه در سوره «واقعه»، «صافات»، «مرسلات» و... صحنه قيامت به تصوير كشيده شده است.
سوم. نقش برجسته ديگر قرآن اين است كه از سابقه تاريخ بشر، خبرهاي درست و مطابق واقع را نقل كرده و سرگذشت پيامبران و محتواي پيام آنان را - بدون هرگونه تحريف و دسيسه بشري به انسان ها رسانده است. ازاين رو قرآن حتي بر پيروان تورات و انجيل، منّت شايان توجهي دارد كه چهره پيامبران بني اسرائيل را به درستي معرفي كرده و حضرت موسي، عيسي، زكريا و... را آن گونه كه بوده اند - به دور از هر گونه تهمت و توهيني شناسانده و دست تحريف گران و دسيسه گران را نقش بر آب ساخته است. قرآن مجيد در اين باره مي فرمايد: «وَ إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَي ابْنَ مَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَ أُمِّي إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَكَ ما يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ ما لَيْسَ لِي بِحَقٍّ»؛ مائده (5)، آيه 116.؛ «اي عيسي پسر مريم! آيا تو گفتي به مردم كه من و مادرم را همچون دو خدا به جاي خداوند بپرستيد؟! گفت: منزهي تو! مرا نشايد كه چيزي را كه حق نيست بگويم».
چهارم. نقش برجسته ديگر قرآن براي جامعه بشري، اين است كه ظرفيت جهان شمولي دارد و پيام هاي آن براي تمام مصلحان جهان و حافظان حقوق بشر، قابل اعتنا و كاربردي است. تكيه بر نقاط مشترك پيروان اديان آسماني و پايبندي به اصول انساني (مانند عدالت گستري، امانت داري و...)، تلاش براي ريشه كني هرگونه ناهنجاري، ناپاكي و اختلاف و مخالفت با حق و درستي و... همگي شاخص هايي است كه ظرفيت جهان شمولي قرآن را به نمايش گذاشته است. آيات نوراني قرآن، تمامي اصلاحگران و حق گرايان را به سوي محور وحدت و پاكي، به دور از هر گونه تعصب و خودخواهي، دعوت كرده است: «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلي كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ»؛ آل عمران (3)، آيه 64.؛ «بگو: اي اهل كتاب! بياييد بر سر سخني كه ميان ما و شما يكسان است، بايستيم كه: جز خدا را نپرستيم و چيزي را شريك او نگردانيم و برخي از ما بعضي ديگر را به جاي خدا به پروردگاري نگيرد»
بي ترديد گستردگي دانش بشر، تحولات شايان توجهي داشته و شكوفا سازي طبيعت و سلطه بر آن، به دست قدرت علمي و اطلاعاتي انسان و تجربه هاي بشري، تا حدود زيادي تأمين شده است. قرآن خود اين تحول آفريني را در گستره ظرفيت هاي انسان دانسته است: «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها»؛ هود (11)، آيه 61.؛ «خداوند شما را در زمين ايجاب كرد و وظيفه شكوفايي و آباداني و استخراج ظرفيت هاي زمين را به شما واگذار كرد».
رسالت دين و قرآن، «شكوفايي متوازن، متعادل و هماهنگ انسان» است. بر اين اساس بايد انسان را شناخت و آغاز و انجام او را دانست. بايد جايگاه انسان را در كل هستي به درستي تعريف كرد و رابطه او با خدا، خود، جامعه و طبيعت را تنظيم نمود.
رسالت علم ساخت جهان و رسالت قرآن، رشد ايمان و جهت دهي به حركت انسان است و با توجه به اسارت علم در دست برخي از انسان هاي آلوده به قدرت و ثروت و فزون خواه، ضرورت پايبندي به كتاب آسماني به دور از تحريف و يك مكتب الهي آشكار شده است.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:
الف. محمدحسين طباطبايي، قرآن در اسلام، (دارالكتب الاسلاميه، 1372)؛
ب. عبدالله جوادي آملي، قرآن در قرآن، (مركز نشر اسراء، بهار 1378)؛
ج. عبدالله جوادي آملي، انتظار بشر از دين، (مركز نشر اسراء، 1380)؛
د. محمدتقي مدرسي، مباحثي پيرامون معارف قرآن كريم، (انتشارات محبان الحسين عليه السلام، 1379)؛
ه. محمد غزالي، نقش قرآن در جهان معاصر، انتشارات هه ژار سنندج، 1380)..